Użytek ekologiczny w Ziółkowie

Użytek ekologiczny obejmuje w części środkowej i wschodniej strome zbocze doliny Wieprza oraz starorzecze i przyległe do niego od północy grunty w części zachodniej. Zbocze ma wysokość względną od 15 m w części środkowej użytku do 20 m w części wschodniej. U podstawy zbocza, na wysokości 160 m n.p.m., biegnie droga gruntowa, która jest w tej części granicą użytku, górna krawędź zbocza osiąga wysokość 180 m n.p.m. w skrajnej wschodniej części. Starorzecze leży na wysokości około 155 m n.p.m.

Zbocze o wystawie południowej i południowo-wschodniej porasta kompleks roślinności zaroślowej
i murawowej. Murawy to pod względem fitosocjologicznym fitocenozy zespołów Thalictro-Salvietum pratensis i Origano-Brachypodietum, które spełniają kryteria siedliska przyrodniczego 6210 Murawy kserotermiczne (Festuco-Brometea) wg Interpretation manual of European Union habitats (2013) (Fot. 26). Występują one w postaci 14 płatów o powierzchni od ok. 40  do 1100 m², rozproszonych na całej długości zbocza. Łączna powierzchnia tych płatów to 0,44 ha. Budują je trawy: perz siny Elymus hispidus, kłosownica pierzasta Brachypodium pinnatum i stokłosa bezostna Bromus inermis oraz dwuliścienne byliny: lebiodka pospolita Origanum vulgare, krwawnik pannoński Achillea pannonica, wilczomlecz sosnka Euphorbia cyparissias, rzepik pospolity Agrimonia eupatoria, przytulia biała Galium album, przytulia właściwa Galium verum, czyściec prosty Stachys recta, cieciorka pstra Coronilla varia, szałwia okręgowa Salvia verticillata, szałwia łąkowa Salvia pratensis, babka średnia Plantago media, driakiew żółta Scabiosa ochroleuca, dzwonek syberyjski Campanula sibirica, ożanka właściwa Teucrium chamaedrys, rutewka mniejsza Thalictrum minus, poziomka twardawa Fragaria viridis, klinopodium pospolite Calamintha vulgaris.

Ocena stanu zachowania jest zróżnicowana: od niewłaściwego (U1), który dotyczy płatów we wschodniej części użytku  po zły (U2), który cechuje małe płaty w lukach zarośli. O obniżonych ocenach decyduje uproszczony skład gatunkowy, rozwój krzewów i duża obecność gatunków niepożądanych.

O zaawansowanym etapie sukcesji świadczy znaczny udział w płatach gatunków ciepłolubnych okrajków i lasów: lebiodka pospolita Origanum vulgare, ciemiężyk białokwiatowy Vincetoxicum hirundinaria, dzwonek pokrzywolistny Campanula trachelium.

Zwraca uwagę degeneracja niektórych płatów na skutek rozwoju gatunków inwazyjnych: nawłoci późnej Solidago gigantea i przymiotna białego Erigeron annuus (wskazuje na obecność zaburzeń gleby). Zjawiskiem negatywnym jest też rozwój trzcinnika piaskowego Calamagrostis epigejos – ekspansywnego gatunku rodzimego.

Przewodnim typem zbiorowisk są ciepłolubne zarośla z klasy Rhamno-Prunetea, które rozwijają się jako etap sukcesyjny na nieużytkowanych murawach. W warunkach Wyżyny Lubelskiej jest to brak wypasu. Zarośla budują: tarnina Prunus spinosa, dereń świdwa Cornus sanguinea, róża Rosa canina, berberys Berberis vulgaris, szakłak Rhamnus cathartica, wiąz polny w odmianie korkowej Ulmus minor i zdziczałe śliwy Prunus domestica, które wskazują na wcześniejsze próby wykorzystania zbocza jako sady.

W miejscach gdzie proces zarastania jest bardziej zaawansowany rozwinęły się zarośla mezofile, które buduje przede wszystkim leszczyna Corylus avellana, a także grab zwyczajny Carpinus betulus,  bez czarny Sambucus nigra i śliwy. W zaroślach występuje też klon jesionolistny Acer negundo – gatunek inwazyjny.

U podnóża zbocza, w części wschodniej rosną także okazałe topole Populus nigra. Ten gatunek drzewa i inne lekkonasienne rozwijają się także na zboczu w mezofilnych zaroślach co wskazuje na postępujący proces sukcesji.

W środkowej i wschodniej części użytku ekologicznego występują prawnie chronione gatunki roślin:

• dzwonek syberyjski Campanula sibirica (ochrona ścisła) – 25 osobników we wschodniej
  i południowej części użytku w murawach kserotermicznych (Fot. 30);
• kruszczyk szerokolistny Epipactis helleborine (ochrona częściowa) – około 50 pędów rosnących na brzegu zarośli wzdłuż drogi prowadzącej podnóżem zbocza i w zaroślach
  w bocznym wąwozie we wschodniej części użytku (Fot. 31).

W zachodniej części użytku znajduje się wypłacone starorzecze Wieprza. W zależności od panujących warunków hydrologicznych jest ono wypełnione wodą lub składa się z kilku izolowanych zbiorników. Roślinność starorzecza jest uproszczona, nie zawiera nymfeidów. Skarpy dawnego koryta porasta wąski pas łęgu z udziałem gatunków obcych: klonu jesionolistnego i kultywarów topoli.

Pod względem siedliskowym są to dwa siedliska przyrodnicze:

• 3150 starorzecza i naturalne eutroficzne zbiorniki wodne ze zbiorowiskami z Nympheion, Potamion – stan ochrony zły (U2) (Fot. 27);
• 91E0 łęgi wierzbowe, topolowe, olszowe i jesionowe (Salicetum albo-fragilis, Populetum albae, Alnenion glutinoso-incanae, olsy źródliskowe) (Fot. 29); w tym przypadku jest to fitocenoza łęgu wierzbowego Salicetum albo-fragilis, którego stan ochrony został oceniony jako zły (U2) ze względu na wiek drzewostanu i obecność gatunków obcych.

Powierzchnia płatów siedlisk w granicach określonych wyżej wynosi: 3150 – 0,30 ha, 91E0 – 1,13 ha.

We wschodniej części użytku występuje też mały płat siedliska (170 m²) 6430 ziołorośla górskie (Adenostylion alliariae) i ziołorośla nadrzeczne (Convolvuletalia sepium) w postaci zbiorowiska welonowego z kielisznikiem zaroślowym Calystegia sepium.

Spośród chronionych gatunków płazów obserwowano następujące gatunki:

• ropucha zielona Bufotes viridis (Fot. 32),
• ropucha szara Bubo bubo,
• żaba trawna Rana temporaria,
• żaba zielona Pelophylax esculentus complex.

Na łąkach i brzegach zarośli odnotowano występowanie czerwończyka nieparka Lycaena dispar – gatunek ściśle chroniony z Załącznika II Dyrektywy Siedliskowej. Występuje on na obrzeżach użytku na różnych gatunkach szczawi. Zalatuje tu również ważka – trzepla zielona Ophiogomphus cecilia bytująca w korycie Wieprza (ochrona ścisła, Zał. II DS.)